Էգլե` օձերի թագուհի

Էգլե`օձերի թագուհի (լիտ.՝ Eglė žalčių karalienė), լիտվական ժողովրդական հեքիաթ, հնագույնններից մեկն է համարվում լիտվական և բալթյան բանահյուսության մեջ։ Հաշվվում է հեքիաթի ավելի քան 100 տարբերակ, որոնցով հետաքրքրված են հնդեվրոպական բանահյուսության լիտվացի և արտասահմանցի հետազոտողները։ Լիտվացի գրող, հրապարակախոս Գինտարաս Բերեսնիվիչյուսի կարծիքով այս հեքիաթը կարելի է դիտարկել որպես լիտվական աստվածների ծագման պատմություն։ Էգլե անունը մեծ տարածում ունի Լիտվայում, և լիտվերենից թարգմանաբար նշանակում է եղևնի, իսկ Ժալտիս կամ Ժիլվինաս անունը լիտվերենում նշանակում է օձ, չնայած, հնարավոր է, որ խոսքը ծովային մտացածին օձի մասին է։

Բովանդակություն

Սյուժեն կարելի է բաժանել մի քանի մասերի, որոնցից յուրաքանչյուրը հղում է ուրիշ հեքիաթների ու լեգենդների, սակայն նրանց համադրությունը ինքնատիպ է։

Էգլե անունով աղջիկը լողանալուց հետո իր հագուստի մեջ օձ է հայտնաբերում, որը խնդրում է, որ Էգլեն ամուսնանա իր հետ։ Քուրերը հորդորում են Էգլեին ընդունել առաջարկը, և երեք օր հետո օձերը լճերի արքայի անունից գալիս են հարսնացուի հետևից։ Ծնողները նրանց աղջկա փոխարեն տալիս են սագ, ոչխար և կով, սակայն կկուն ամեն անգամ բացահայտում է խաբեությունը։ Միայն չորրորդ անգամ է Էգլեն համաձայնում օձերի հետ հեռանալ լիճ, սակայն օձի փոխարեն հանդիպում է Ժալտիս (Ժիլվինաս) անունով սքանչելի երիտասարդի և համաձայնում է դառնալ նրա կինը։

Որոշ ժամանակ անց Էգլեն և Ժալտիսը դաստիարակում են երեք (մեկ այլ տարբերակի համաձայն` չորս) երեխայի` դուստր և որդիներ։ Էգլեն ցանկանում է վերադառնալ տուն, սակայն ամուսինը հակառակվում է։ Որպեսզի վերադառնա տուն, Էգլեի առաջ պայման է դրվում մանել ոսկե քուլան, տանել զույգ երկաթե մույկերը և կարկանդակ թխել քարմաղում։ Դայակն օգնում է Էգլեին կատարել այս բոլորը, և Ժալտիսը թողնում է կնոջը երեխաների հետ վերադառնալ ծնողների մոտ։ Էգլեի եղբայրները պահանջում են, որ քույրը տանը մնա, սակայն ապարդյուն։ Դրանից հետո նրանք որոշում են սպանել Ժալտիսին։ Նրանք տանջում են Էգլերի զավակներին` իմանալու համար, թե ինչպես կարող են գտնել նրանց հորը, բայց զավակները մնում են անդրդվելի։ Միայն սարսափահար դուստրն է պատմում հորը հասնելու եղանակը. եթե հայրը կենդանի է, ապա ջրի վրա ի հայտ է գալիս փրփուր, եթե մահացած է, ապա ջուրը արյունից կարմրում է։ Եղբայրները կանչում են Ժալտիսին և նրան սպանում գերանդիներով։

Շուտով Էգլեն իմանում է կատարվածի մասին և որպես պատիժ իրեն և երեխաներին վերածում է ծառերի. զավակները վերածվում են կաղնու և հացենու (այլ տարբերակով` կեչու), որոնք չեն խոնարհվում քամու առաջ, դուստրը վերածվում է դողդոջուն կաղամախու, իսկ Էգլեն` եղևնու։

Մշակույթում

Հեքիաթն առաջին անգամ հրատարակել է Մ. Յասևիչը 1837 թվականին։
Հեքիաթի չափածո տարբերակը հրատարակվել է 1940 թվականին Սալոմեա Ներիսի կողմից։
1960 թվականին Պալանգայի Բուսաբանական այգում տեղադրվել է «Էգլե` օձերի թագուհի» արձանը (հեղինակ` Ռոբերտաս Անտինիս)։ Հեղինակը այս և այլ աշխատանքների համար 1969 թվականին արժանացել է Լիտվայի Պետական մրցանակի^[1]։
1946 թվականին լիտվական թատրոններում ներկայացվել է Էդուարդաս Բալսիսի բալետը։
ԽՍՀՄ-ում 1965 (ռեժսորներ` Վ. Գրիվիցկաս, Ա. Մոցկուս) և 1981 (ռեժիսոր` Յա. Յանուլյավիչյուտե) թվականներին նկարահանվել է ֆիլմ-հեքիաթ։

Տես նաև

Գեղեցկուհին և հրեշը

Ծանոթագրություններ

↑ Скульптура «Эгле — королева ужей». Палангский парк // 300 памятников культуры / Авторы: В. Даугудис, Й. Мардоса, З. Жемайтите и др. Составитель З. Жемайтите; Ред. комис.: Й. Глямжа (пред.) и др. — Вильнюс: Минтис, 1984. — С. 118. — 10 000 экз.

Գրականություն

Gintaras Beresnevičius. "Eglė žalčių karalienė" ir lietuvių teogoninis mitas: religinė istorinė studija. Vilnius, 2003.
Salomėja Nėris. Eglė žalčių karalienė. Kaunas, 1940

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էգլե` օձերի թագուհի» հոդվածին։

[1] Скульптура «Эгле — королева ужей». Палангский парк // 300 памятников культуры / Авторы: В. Даугудис, Й. Мардоса, З. Жемайтите и др. Составитель З. Жемайтите; Ред. комис.: Й. Глямжа (пред.) и др. — Вильнюс: Минтис, 1984. — С. 118. — 10 000 экз.

[1]